Bokverket består av to svære bind. Bind 1 handlar om vinter-OL arrangert i åra 1924 til 1988 og har 663 sider. Bind 2 handlar om OL-arrangementa 1992 - 2018 og har 778 sider. Bøkene kom ut på Cappelen Damm i 2021 og 2022, før OL i Beijing.
Forfattarane er velkjende Hans Olav Lahlum og meir ukjende Øyvind Tronstad. Tronstad er ein av landets fremste ekspertar på tema vinter-OL, for han har følgd alle OL'ane sidan 1956 "med argusøyne og notatbøker". Samarbeidet mellom Lahlum og Tronstad om desse bøkene har vore særs vellukka.
Du startar sjølvsagt ikkje på noko slikt som dette om du ikkje er sportsinteressert. Du treng ikkje vera fullstendig sportsidiot, men er du interessert (nok) i vintersport, idrettspolitikk og samfunnsutvikling - då får du ei skikkeleg lang og god lesestund. Det var skikkeleg kjekt å "møta" gamle heltar og interessant å bli påmint om utøvarar og hendingar som eg hadde gløymt.
Er du interessert i papirutgåvene, kan eg opplysa om at bøkene er med på årets Mammutsalg til kr 199 per stykk.
Eg har lytta til bøkene, og det tok si tid (48 timar!), og eg gjekk glipp av alle bileta som er i papirboka - men eg har kosa meg. Eg kosa meg med portretta av tidlegare tiders idrettsheltar, av grundige skildringar av dei ulike konkurransane og arrangementa og med nostalgiske glimt frå min eigen barndom og ungdom då eg følgde med på alt som var av sport på TV. Opplesar Per Andreas Tønder er grei å høyra på, men eg reagerer på at han konsekvent uttalar bronse som "brongsje". I tillegg uttalar han ein del namn på folk og stader som i mine øyre høyrest feil ut, men det kan jo henda at tidlegare tiders radio- og TV-kommentatorar har sagt feil?
Papirbøkene inneheld ein del statistikk og oversikter, dette er kutta ut i lydbokutgåvene. Ein finn massevis av OL-statistikk på nettet om ein har interesse for det.
I desse dagar er det 100 år sidan den fyrste vinterolympiaden gjekk av stabelen i Chamonix i Frankrike og det er 30 år sidan jubeldagane på Lillehammer. Det passa dermed veldig godt å fordjupa seg i olympisk historie akkurat no.
I boka vert kvart einaste vinter-OL innleia med ein presentasjon av arrangørbyen og bakgrunnen for at nettopp den byen vart vald. Det vert opplyst om talet på konkurransar og talet på utøvarar, om kven som tende OL-elden, kven som sto for den offisielle opninga og kven som sa fram
den olympiske eiden. Vidare får me vita kven som var
norsk flaggbærar og høyra om fakkelstafett, OL-frimerker og OL-maskotar.
Neste del består av gjennomgang av alle konkurransane, kven som fekk medaljar og kven som var beste norske utøvar - og om dramatikk og/eller spesielle hendingar som fann stad.
Likestilling i idretten er eit tema som jamnleg kjem opp. Mannsdominansen har vore stor og
IOC har alltid vore konservative. Like rettigheiter og lik tilgang til idrett har aldri vore sjølvsagt. Kvinner fekk ikkje delta i OL-langrenn før i Oslo i 1952, og då var ingen norske med. Fyrste gongen kvinner fekk delta i skiskyting var i Albertville i 1992 og i hopp i Sotsji i 2014.
Kombinertkvinnene får framleis ikkje delta, heller ikkje i det kommande OL i 2026.
Det er påfallande kor stor motstand det har vore mot alt nytt her i landet. Det gjeld til dømes nye stilartar som skøyting og v-stil, men det var også stor skepsis til kvinnelege langrennsutøvarar og kvinnelege hopparar. (Takk til pionerane
Ingrid Wigernæs og
Anette Sagen!)
Som del tre kjem så portrettane/minibiografiane. For kvart einaste vinter-OL har forfattarane valt ut ein kvinneleg og ein mannleg utøvar der det vert fortalt meir grundig om familiebakgrunnar, idrettskarrierar og livshistoriar. Nokre ga seg på topp og andre var med litt for lenge. Nokre skapte seg nye suksesskarrierar etter den aktive perioden, andre trekte seg tilbake til eit roleg familieliv og atter andre gjekk rett og slett til grunne.
Forfattarane gjer også greie for kvifor dei har plukka ut dei utøvarane som dei gir ein nærare presentasjon av. Det handlar nemleg ikkje berre om dei store stjernene; her er det også gitt plass for meir ukjende utøvarar frå smale idrettar. Som til dømes
Maya Pedersen som tok gull i skeleton i Torino i 2006. Portretta er veldig interessante og gjer bøkene ekstra leseverdige.
Avslutningsvis vert det enkelte OL-arrangementet oppsummert og vurdert.
I barndomsheimen min fekk me TV i 1968, like før
OL i Grenoble. Det var ei storhending for heile familien og me såg sikkert på alt som vart sendt frå OL. Eg hugsar ingen detaljar, men eg hugsar naturlegvis Ole Ellefsæter,
Jentut’n og Fred Anton Maier. Det var lengdeløp på skøyter som interesserte meg mest då eg var ung; eg skreiv ned rundetider på alle distansar i alle mesterskap og kunne alle verdensrekordane på rams. No kan eg ikkje hugsa sist eg såg eit skøyteløp.
Men framleis ser eg på både langrenn, hopp, alpint og skiskyting - dersom det passar seg slik. Aking, bob, ishockey og kunstløp har eg aldri brydd meg om og eg er heller ikkje vidare interessert i nyare OL-øvelsar som freestyle og snøbrett. Curling hadde heller aldri interessert meg før under OL i Salt Lake i 2002. Som så mange andre sat eg då oppe midt på natta for å sjå på
Pål Trulsen & co.
Det er ikkje same stasen med OL lenger. Såkalla
sportsvasking, samt avdekking av organisert og systematisk dopingbruk og avsløringar av juksemakarar har påvirka engasjementet mitt. Dei siste åra har debattane rundt OL handla mykje om menneskerettar, doping, korrupsjon og IOC sitt gubbe- og pampevelde. Det vert hevda at IOC berre har fokus på pengar, sponsorar og TV-rettigheiter - og ikkje på idretten og dei olympiske ideala.
OL-arrangementa er blitt gjennomkommersialiserte, dei er svært ressurskrevjande og ekstremt store. Tal frå nokre utvalde vinter-OL fortel litt om utviklinga dei siste 100 åra:
Chamonix 1924: 16 øvelsar, 9 idrettar. 258 utøvarar frå 16 nasjonar.
Oslo 1952: 22 øvelsar, 8 idrettar. 694 utøvarar frå 30 nasjonar.
Lillehammer 1994: 61 øvelsar, 12 idrettar. 1737 utøvarar frå 67 nasjonar.
Beijing 2022:109 øvelsar, 15 idrettar. 2871 utøvarar frå 91 nasjonslag.
Neste vinter-OL skal haldast i Cortina og Milano i Italia i 2026. Der skal det kjempast om medaljar i 116 øvelsar i 16 idrettar.
(Kan legga til: Sommarolympiadane er endå mykje større: I
Tokyo-OL i 2021 (utsett eit år grunna pandemi) deltok vel 11000 utøvarar i meir enn 300 øvelsar).
Eg merkar no at eg har fjerna meg frå å omtala eit bokverk til å omtala sjølve OL. Så dermed tilbake til bøkene, som eg kan anbefala varmt til alle sportsinteresserte. Eg likte best fyrste bind, her landar eg på ein 5'ar. Andre bind får terningkast 4+. Grunngjevinga er at denne er meir oppramsande i stilen, noko som er heilt naturleg i og med at konkurransane, medaljane og utøvarane vart fleire og fleire. Dessutan vart det - til og med for meg - ein "overdose" sport. Det ville heilt klart vore lurt med ein pause mellom dei to bøkene.
Heilt til slutt nokre få ord om dei to som er nemnde i tittelen på desse bøkene.
Torleif Haug (1894-1934) tok tre gull i den fyrste vinterolympiaden i 1924.
Marit Bjørgen er tidenes mestvinnande vinterolympiar med med sine totalt 15 medaljar.
 |
I lista over mestvinnande vinterolympiarar er det tre nordmenn "på pallen".
Den nederlandske skøyteløparen Ireen Wüst har like mange medaljar som Bjørndalen, men har "berre" seks gull.
Elles syner statistikken at Johannes Thingnes Bøe er på 12. plass som med sine 8 medaljar - hittil.
Han er framleis ung og aktiv og eg vil tru at han kjem til å krabba opp på pallplass før han gir seg. |
